1.2.      Aard van de informatiecollecties

Collecties (of bronnen) van informatie kunnen ook worden ingedeeld op basis van de mate van oorspronkelijkheid van de informatie en van de mate waarin gegevens uit diverse andere bronnen zijn verzameld en samengevat (de mate van "aggregatie" van de informatie). De omschrijvingen "primair", "secundair" en "tertiair" die we voor informatiebronnen zullen gebruiken, hebben helaas niet in elke context dezelfde betekenis (Sieverts, 2010). Zo wordt in sommige kringen van "primaire informatie" gesproken als het gaat om (primaire) onderzoeksgegevens - de feitelijke uitkomsten van experimenten of enquêtes of de resultaten van archiefonderzoek. Eventuele publicaties die op basis hiervan worden geschreven, noemt men dan al "secundair". In de context van informatiebronnen zullen we dergelijke publicaties, juist nog de primaire publicaties of bronnen noemen en de aanduiding "secundair" reserveren voor daarvan afgeleide soorten bronnen.

1.2.1. Primaire informatiebronnen.

Hieronder worden die informatiebronnen verstaan waarin informatie in zijn oorspronkelijke vorm wordt gepubliceerd. Daaronder vallen veel van de bronnen die in de vorige indeling zijn gerubriceerd onder "onderzoeksresultaten", onder "nieuws" en voor een deel ook wel onder "theorie". Het zijn artikelen die in kranten, tijdschriften, vakbladen en wetenschappelijke tijdschriften worden gepubliceerd. Daarnaast kan het onder meer gaan om boeken, rapporten, congresbijdragen, octrooien, standaarden, preprints, projectbeschrijvingen, biografieën, product- en bedrijfsgegevens. Artikelen verschijnen van oudsher in papieren kranten en tijdschriften. Vele daarvan hebben ook digitale versies die op de websites van hun uitgevers te vinden zijn. Sommige tijdschriften, zogenaamde E-zines, verschijnen zelfs alleen in digitale vorm op het web. Ook projectbeschrijvingen, preprints, rapporten en product- en bedrijfsgegevens zijn steeds vaker voornamelijk op de websites van individuele organisaties te vinden. Daarnaast bestaan er op het web steeds meer archieven - ook wel "repositories" genoemd - met wetenschappelijke artikelen en preprints. Daarnaast zijn op websites nog allerlei andere soorten informatie "in oorspronkelijke vorm" te vinden die we als primaire bronnen kunnen beschouwen.

[>>Voorbeelden van primaire informatiebronnen in het domein van de informatieprofessional].

1.2.2. Secundaire informatiebronnen.

Informatie uit primaire bronnen wordt vaak op erg versnipperde wijze aangeboden, in individuele kranten en tijdschriften, op afzonderlijke websites, in losse boeken of rapporten. Om daar toch enig overzicht over te houden, zijn zogenaamde secundaire informatiebronnen ontstaan, waarin gegevens over primaire informatie worden verzameld. De eerste hiervan dateren al uit het begin van de 19de eeuw. Secundaire informatiebronnen zijn vrijwel altijd gericht op een specifiek inhoudelijk thema (bijvoorbeeld "de psychologie" of "de reclame"), op een bepaald type primaire documenten (bijvoorbeeld rapporten), op een bepaald soort informatie (bijvoorbeeld bedrijfsgegevens of toxische eigenschappen) of op de collectie primaire informatie die op een bepaalde plaats aanwezig is (bijvoorbeeld een catalogus met het boekenbezit van een bepaalde bibliotheek).

Secundaire bronnen bevatten meestal niet de complete primaire informatie, maar alleen een extract daaruit, vaak in gestandaardiseerde vorm gepresenteerd. Elke beschrijving van een primair informatie-item heeft daarin dus dezelfde structuur. Daarbij hoort ook een verwijzing naar de vindplaats van de primaire informatie zelf. Dat is zeker het geval bij bibliografische databases (zie 1.3.1) en bij bibliotheekcatalogi (bijvoorbeeld een planknummer), maar natuurlijk ook bij onderwerpsgidsen op internet (via een web-link). Verder bieden ze de gebruiker vaak toegevoegde waarde door eveneens gestandaardiseerde, niet in die vorm in de primaire informatie zelf aanwezige karakteriseringen van de betreffende informatie, bijvoorbeeld met trefwoorden en gestandaardiseerde formele beschrijvingselementen (bijvoorbeeld de taal van de oorspronkelijke publicatie). Tezamen worden dit wel "metadata" genoemd.

Voorbeelden van dit type informatiebronnen zijn vakbibliografieën, bibliografische databases, onderwerpsgidsen of webwijzers (resource guides) op internet, directories, adresboeken, tabellenboeken en bestanden met bedrijfsgegevens of materiaaleigenschappen. Tot deze categorie kunnen ook nog wat twijfelgevallen gerekend worden, die soms ook als primaire bronnen worden beschouwd, zoals overzichtsartikelen of het soort publicaties dat wel als "annual reviews" wordt aangeduid en ook bijvoorbeeld FAQ's en encyclopedieën. Zij bevatten geen oorspronkelijke informatie die niet al elders in primaire bronnen te vinden is, maar ze missen anderzijds vrijwel altijd de gestandaardiseerde vorm en additionele karakterisering die een belangrijk kenmerk van veel secundaire bronnen is. Bovendien worden ze meestal - net als primaire informatie - in de vorm van (wetenschappelijke) tijdschriftartikelen of boeken gepubliceerd. Daarnaast zouden ook vakgerichte weblogs (dit in tegenstelling tot de grote meerderheid aan persoonlijke weblogs) tot secundaire bronnen gerekend kunnen worden. Veelal worden daarin berichten en meningen doorgegeven, met verwijzing naar webpagina's waarop die berichtgeving of mening gefundeerd is. (Hetgeen overigens in toenemende mate zelf ook weer weblog-berichten zijn).

[>> Voorbeelden van secundaire informatiebronnen in het domein van de informatieprofessional].

1.2.3. Tertiaire informatiebronnen.

Zoals informatie uit primaire bronnen verzameld en geaggregeerd wordt in secundaire bronnen, zo zijn er ook bronnen waarin gegevens over secundaire bronnen worden verzameld. Dit worden wel tertiaire informatiebronnen genoemd. Hieronder vallen in de eerste plaats "bibliografieën van bibliografieën" (vooral voor gedrukt materiaal - bijvoorbeeld de door Wilson uitgegeven "Bibliographic Index") en database-guides, zoals de toonaangevende “Gale directory of databases”. In die laatste worden, naast gegevens over secundaire digitale bronnen, overigens ook gegevens over verzamelbronnen met primaire informatie opgenomen. Op internet bestaan ook enkele overzichten van onderwerpsgidsen die tot dit type gerekend kunnen worden (bijvoorbeeld: WWW Virtual Library en Startnederland.nl). Helaas is hun dekking vaak vrij beperkt.

1.2.4. De keten "primair - secundair - tertiair"

Ter illustratie een paar voorbeelden uit de keten van primair tot tertiair (of omgekeerd).

1. Een wetenschappelijk artikel

Het Open Access tijdschrift "Journal of Psychiatry & Neuroscience" stelt de in het tijdschrift gepubliceerde artikelen (primaire informatiebronnen) ook in PDF beschikbaar op zijn website. Daar kunnen ook alle in het tijdschrift gepubliceerde artikelen worden doorzocht.

[>> Voorbeeld van zo'n artikel]

Gegevens van de artikelen uit dit tijdschrift (en uit vele honderden andere tijdschriften) worden onder meer opgenomen in de bibliografische databases Medline (medische literatuur) en PsycInfo (psychologie en psychiatrie) - twee secundaire informatiebronnen.

[>> Voorbeeld van bibliografische beschrijving van dat artikel in de PubMed-versie van Medline]

[>> Voorbeeld van bibliografische beschrijving van dat artikel in PsycInfo]

Het PsycInfo-voorbeeld laat direct zien dat aan het artikel onder meer gestandaardiseerde trefwoorden (descriptoren uit een thesaurus) worden toegekend, alsmede aanduidingen van de "populatie" waarover dit artikel gaat (mannen en vrouwen die in een ziekenhuis of kliniek zijn opgenomen) en tot welke leeftijdscategorie die behoren. Deze gegevens zijn in zo gestandaardiseerde vorm niet in de artikelen zelf aanwezig (in de primaire bronnen).

In het PubMed-voorbeeld worden de gestandaardiseerde trefwoorden waarmee het artikel gekarakteriseerd is, niet standaard meteen getoond. Wel illustreert dit voorbeeld de mogelijkheid om direct door te linken naar de "full-text", de primaire bron.

Nadere gegevens over de secundaire bron "PsycInfo" zijn te vinden in de "Gale directory of databases" - een tertiaire informatiebron.

[>> Voorbeeld van beschrijving van PsycInfo in de Gale directory].

2. Bedrijfsinformatie

Allerlei gegevens over het bedrijf "Ballast Nedam" zijn op de website van het bedrijf te vinden - een primaire informatiebron. Welke dat zijn en hoe makkelijk die bij elkaar te halen zijn, kan echter nog wel eens veranderen bij herstructurering van de website en zal zeker tussen bedrijven onderling sterk verschillen.

[>> Voorbeeld van de website van Ballast Nedam].

Gegevens over bedrijven zijn opgenomen in allerlei verschillende databases met bedrijfsinformatie - de secundaire bronnen.

[>> Voorbeeld van de beschrijving van Ballast Nedam in de "Company Intelligence" database].

[>> Voorbeeld van de beschrijving van Ballast Nedam in "ABC Online"].

In de uitgebreidere "Company Intelligence" database wordt van alle opgenomen bedrijven dezelfde informatie op dezelfde wijze gepresenteerd.

Nadere gegevens over de secundaire bron "ABC Online" zijn te vinden in de "Gale directory of databases" - een tertiaire informatiebron.

[>> Voorbeeld van beschrijving van ABC Online in de Gale directory].

3. Productinformatie op internet

Software pakket voor Computer Aided Design voor architecten "Chief Architect" - de primaire informatie.

[>> Voorbeeld van de productinformatie van "Chief Architect"]

Gegevens over websites op het terrein van Computer Aided Design zijn onder meer opgenomen in "The CAD WWW Virtual Library" en de "CAD Startpagina" - secundaire informatiebronnen. Op beide sites is een link naar het genoemde softwarepakket te vinden (in de CAD WWW Virtual Library op een vervolgpagina met gegevens over software voor architecten).

De "CAD WWW Virtual Library" is te vinden in de overkoepelende "WWW Virtual Library", de "CAD Startpagina" op "StartNederland.nl" - beide tertiaire informatiebronnen.

Uit deze voorbeelden blijkt dat de toegevoegde waarde van de secundaire informatiebronnen is gelegen in het feit dat ze:

• gegevens van een groot aantal geselecteerde primaire bronnen bevatten
• aan die gegevens vaak gestandaardiseerde kenmerken toevoegen, op basis waarvan die informatie beter (d.w.z. vollediger én preciezer) gevonden kan worden.