3.1 De zoekvraag

Uitgangspunt van elke zoekactie is uiteraard de informatievraag. En informatievragen heb je in vele soorten en maten. Een belangrijke onderscheid is of het gaat om een echte onderwerpsvraag of om een zogenaamde "known item" vraag. Met dat laatste wordt bedoeld dat je bijvoorbeeld al weet dat een bepaald boek bestaat en nu op zoek bent of het in een bepaalde bibliotheekcollectie aanwezig is. Een ander voorbeeld zijn de meeste vragen naar feitelijke gegevens. In welk jaar werd Mozart geboren? Bij welke temperatuur smelt ijs? Hoe ziet de vlag van Nicaragua er uit? Je weet dat het gegeven bekend moet zijn, alleen ken jij het (nog) niet. Je bent dan al tevreden met een getal, met een naam of met een plaatje dat het antwoord op je vraag vormt. Bij een onderwerpsvraag daarentegen ben je meestal op zoek naar "informatie" over een onderwerp, naar teksten waarin uitleg, meningen en - meestal toch ook wel - allerlei gegevens over dat onderwerp te vinden zijn. Die teksten geven meestal aanleiding tot bestudering, interpretatie, vergelijking en beoordeling. Bij veel van dit soort vragen is tevoren niet bekend of er wel informatie over dat onderwerp bestaat of hoeveel informatie dat dan zou kunnen zijn (en hoeveel je ook werkelijk zult kunnen vinden). In dit hoofdstuk gaan we vooral op onderwerpsvragen in.

Een belangrijke element van onderwerpsvragen is hoe diepgaand informatieonderzoek moet worden uitgevoerd. Zo zijn er situaties waarin een snelle oppervlakkige zoekactie volstaat, omdat je je bijvoorbeeld alleen even wilt oriënteren over een bepaald onderwerp. Je bent dan in feite al tevreden, zodra je maar iets hebt gevonden waaruit wat informatie over het onderwerp te destilleren valt, al is het maar alleen een Wikipedia-beschrijving. Men spreekt daarbij wel van een "quick & dirty" zoekactie. Daarvoor hoef je in de meeste gevallen geen heel ingewikkelde zoekstrategieën toe te passen - al moet je uiteraard wel enige informatie over je onderwerp kunnen vinden. Er zijn echter ook situaties waarin veel diepgaander onderzoek nodig is. Waar je van een bepaald onderwerp allerlei invalshoeken moet achterhalen, of de diverse opvattingen die over een bepaald thema bestaan. Of waar je zo volledig mogelijk alles moet vinden over een bepaald onderwerp om te zien of er nog onbekende aspecten zijn, waar je zelf onderzoek naar zou kunnen doen. Om in die gevallen uiteindelijk de gewenste informatie op te sporen, zijn meestal veel uitgekiender zoekmethodes nodig, zoals in de volgende paragrafen aan de orde komen.

Een eerste stap bij een onderwerpsvraag is een afbakening van je vraag. Daarvoor is vaak al enige kennis van het onderwerp nodig. Soms zul je die al hebben. In andere gevallen is daarvoor eerst nog een oriënterend (quick & dirty) onderzoek nodig. Daaruit kun je dan leren wat er precies speelt, hoe breed of hoe beperkt het onderwerp is, welke aspecten en invalshoeken er aan het onderwerp zitten en welke deelonderwerpen te onderscheiden zijn. Soms ook heb je te maken met een opdrachtgever die al duidelijke ideeën heeft wat hij precies wil weten. Stel dat je onderzoek wilt doen naar RSS (Rich Site Summary), een techniek waarmee nieuwe informatie op zodanige wijze via internet gedistribueerd kan worden, dat gebruikers die automatisch, overzichtelijk en gecombineerd uit allerlei verschillende bronnen op hun scherm kunnen krijgen. Gaat het je dan om de technische kanten daarvan of om marketingaspecten? Gaat het je om het nut voor gebruikers of om het belang voor informatieproducenten om zo hun informatie te verspreiden? Gaat het om een overzicht welke soorten informatie je zo kunt binnenhalen of welke diensten al op basis van RSS zijn ontwikkeld? Na zo'n afbakening kan die RSS-vraag uiteindelijk bijvoorbeeld zijn komen te luiden: "technieken die informatieproducenten kunnen gebruiken om met behulp van RSS een laagdrempelige informatiedienst voor specifieke doelgroepen op te zetten". Vrijwel elke informatievraag zal zo nader gespecificeerd en afgebakend kunnen (en ook moeten) worden.